Кастусь Каліноўскі, Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Тадэвуш Касцюшка, Карусь Каганец… Iмёны многіх беларускіх нацыянальных герояў, гістарычных асоб, пісьменнікаў і паэтаў рэдка сустракаюцца сярод імёнаў сучасных беларусаў. Другi год запар самыя папулярныя iмёны ў беларусаў - Мiша ды Сафiя. Расскажам пра пра забытыя імёны, якiя былі папулярнымі ў беларусаў-палешукоў. Магчыма, што гэта будзе карысным у тым лiку для тых, хто сёння абірае імёны сваім дзеткам i імкнецца рабіць прывязку да Беларусі, да нашай гісторыі і культуры, піша Мікалай Заяц.
Узнавіць беларускія імёны, якія сёння амаль не ўжываюцца, можа дапамагчы шэраг архіўных дакументаў. Для генеалогаў — аматараў даследавання гісторыі свайго роду — асноўнымі крыніцамі ў гэтай справе будуць метрычныя кнігі, рэвізскія сказкі і інвентары маёнткаў. Гэта сёння існуюць архівы органаў ЗАГС, якія ў электронных базах фіксуюць асноўныя звесткі па нараджэннях, шлюбах і смерцях беларусаў, час ад часу публікуюць асобныя статыстычныя звесткі па насельніцтве краіны, а раней усё было прасцей — у папяровым выглядзе, у мясцовай царкве ці касцёле, пры дапамозе святара ці ксяндза альбо перапісчыка.
У метрычных кнігах з даўніх часоў беларусы фіксавалі тры асноўныя хрысціянскія абрады — хрышчэнне дзіцяці, вянчанне маладых, адпяванне памерлых. Па адпаведнай форме, якая адрознівалася ў розныя перыяды гісторыі, звесткі фіксаваліся святаром альбо ксяндзом (часцей — іх памочнікамі), а пазней кнігі дасылаліся на захоўванне ў мясцовае духоўнае ўпраўленне, у той жа час адзін экземпляр метрычнай кнігі заставаўся пры царкве ці касцёле.
Метрычныя кнігі на Беларусі вяліся з XVIII стагоддзя, а калі такія не захаваліся ці патрабуецца больш глыбокі пошук, выкарыстоўваюцца выніку перапісаў — гэтак званыя рэвізскія сказкі, а таксама інветары маёнткаў. XIX-XX стагоддзі.
Цікавы факт з мовазнаўства: гістарычна беларускай мове не ўласцівы гук -ф, а словы з гэтым гукам, як правіла, запазычаныя. Вядома, сёння гэтая асаблівасць нашай мовы амаль сцерлася, але яшчэ некаторы час таму яе прыкметы можна было назіраць у палескіх імёнах. Выключэнні былі і ў той час, аднак трэнд у імёнах палешукоў у вусным маўленні выразна прасочваўся ў параўнанні з імёнамі з рускай мовы:
Асаблівасці пісьмовай фіксацыі палескіх сялянскіх імёнаў у метрычных кнігах («метрыках») залежылі ад гістарычнага перыяду. Напрыклад, у часы Другой Рэчы Паспалітай імёны ў беларускіх метрычных кнігах запісвалі па-польску (у пачатку 1920-х гадоў — па-польску і па-руску).
Нагадаем, што ў склад Польскай Рэспублікі, па выніках Рыжскай мірнай дамовы 1921 года, уваходзіла і тэрыторыя Заходняй Беларусі — сучасная Гродзенская вобласць, часткі Брэсцкай і Мінскай абласцей.
У тым ліку адгэтуль у пачатку мінулага стагоддзя і з’яўлялася «польская» адаптацыя запісу некаторых імёнаў: Зофья, Казімеж, Матэуш. Адпаведна, у часы Расійскай імперыі ў XIII-XX стагоддзях было і больш русізмаў: Ганна падмянялася Анной, Рыгор — Григорием. Але і не толькі польская і руская мовы мелі свой уплыў, іншыя замежныя госці таксама пакідалі свае сляды: напрыклад, сярод праваслаўнага насельніцтва некаторых вёсак Пінскага Палесся распаўсюджаным з’яўляецца прозвішча Фрыдрык.
Часцей за ўсё такія асаблівасці пераносіліся і на могілкі: у тых мясцінах, дзе імёны продкаў фіксаваліся на крыжах ці помніках (а гэта далёка не ўсе могілкі), часцей за ўсё прынята было пісаць імя «па-царкоўнаму». Але вось у штодзённым жыцці селяніна цяжка было знайсці «Григория» ці «Анну».
Фактычна, паралельна існавалі дзве версіі імя — «сялянскае» і «афіцыйнае», «царкоўнае». Сітуацыя вядомая і сённяшнім людзям: кожны Коля ці Саша ў жыцці будзе Мікалаем і Аляксандрам «па пашпарце». Часам такая сітуацыя становіцца асаблівай праблемай для генеалогаў: маюць месца выпадкі, калі чалавек нараджаўся Апанасам, а паміраў ужо Афанасіем — і пацвердзіць, што гэта адзін і той жа чалавек бывае няпроста.
Каб «капнуць» глыбей, варта звярнуцца да іншых гістарычных крыніц. Сярод іншых могуць быць рэвізскія сказкі — вынікі перапісаў у Расійскай імперыі — дазваляюць даведацца аб тым, якімі былі імёны на беларускіх землях у часы Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі.
Беларускія землі былі далучаныя да імперыі з 1795 года ў выніку 3-га падзелу Рэчы Паспалітай. Першы перапіс новадалучаных земляў адбыўся амаль адразу — адпаведна, там былі зафіксаваныя і імёны большасці жыхароў былой Рэчы Паспалітай.
Iнвентары маёнткаў дапамагаюць вярнуцца яшчэ глыбей. Спецыяльныя вопісы маёнткаў — інвентары — утрымліваюць звесткі аб складзе ўласнасці магнатаў: пабудовы, маёмасць, крыніцы даходаў, падаткі, расходы — у іх можна знайсці шмат цікавых звестак. Размяшчаліся ў іх і спісы жыхароў. Адным з радоў, які валодаў маёмасцю на Пінскім Палессі, быў род Агінскіх. Звернемся да інветара фальварка Чамярын сярэдзіны XVIII стагоддзя, які захоўваецца ў навуковай бібліятэцы Польскай акадэміі ведаў і Польскай акадэміі навук у Кракаве. І ў спісе жыхароў знойдзем такія імёны:
Свае асаблівасці ёсць і ў палескіх прозвішчах — яны перадаваліся па спадчыне і ў меншай ступені падвяргаліся змяненням. Напрыклад, у вёсцы Табулкі Пінскага раёна многія насельнікі маюць прозвішчы Базылік, Макарскі, Асіпчук, Лазарчук, Сцепанюк, Мікалайчык, Лукашык, Амяльчук.
Верагодна, што іх уладальнікі — нашчадкі людзей з імёнамі Базыль (Васіль), Макар, Восіп, Лазар, Сцяпан, Мікалай, Лука (Лукаш), Амял’ян, а вось ужо ў суседнім Дастоеве Іванаўскага раёна, адкуль вядуцца карані славутага пісьменніка Фёдара Дастаеўскага, прозвішчы грунтуюцца вакол пэўнай прафесіі — Кухарчук (Кухар), Кавальчук (Коваль), Такарчук (Токар), Мельнік, Фурман, Ткач.
Тэма беларускіх сялянскіх імёнаў і прозвішчаў — шырокая, і кожны рэгіён будзе мець свае адметныя ўласцівасці і адрозненні. Сёння цяжка знайсці беларусаў ці беларусак з прыгожымі беларускімі імёнамі Марцэся, Веляна ці Даменія. На жаль, такія імёны амаль цалкам адышлі ў гісторыю. Але тым не менш памятаць іх варта — у беларусаў было шмат сваіх, самабытных імёнаў і мянушак.
Сестры-белоруски, которых двое суток искали в горах Турции, застряли из-за снегопада и ждали помощи в…
«Вообще не планировал никуда выезжать. Пришли пацаны и сказали: «Слушай, что будем делать дальше?».
Помните, что человек, с которым вы расстались, уже не номер один в вашей жизни.
Главный тренер «Суиндона» из четвертой английской лиги Иан Холлоуэй нашел необычное объяснение плохим результатам своих…
В Мозырском районе отец приковывал двенадцатилетнего сына цепью к батарее, чтобы тот не бродяжничал и…
На торгах Беларусской валютно-фондовой биржи 21 ноября доллар снова подорожал и установил очередной исторический максимум…