“Палеская ластаўка”, як яе называў Ніл Гілевіч, пакінула за свае імгненнае жыццё вялікую паэтычную спадчыну для Беларусі і стала адным з сімвалаў Палесся.
Янішчыц нарадзілася 20 лістапада 1948 года ў вёсцы Рудка (Пінскі р-н). Пасля заканчэння Парэцкай школы паступіла на філалагічны факультэт БДУ. У Мінску пачынаецца бурлівае жыццё дзяўчыны з Палесся. Дарэчы ў Парэччы, на базе мясцовай школы, з 1998 года дзейнічае музей імя паэтэссы, які ў 2013 годзе атрымаў статус “Народнага”. Наведаўшы яго, магчыма даведацца не толькі пра юнацкія гады праведзяныя на берагах Ясельды…
Літаратурная зорка Яўгеніі Янішчыц заззяла ў 1964 годзе, калі ў у часопісе “Бярозка” надрукавалі падборку яе вершаў. Першы зборнік “Снежныя грамніцы” ў творчай скарбонцы паэткі з’явіўся ў 22 гады. На студэнтку з палескай глыбінкі звярнулі ўвагу ды ўзялі апеку Ніл Гілевіч і Алег Лойка.
Трагічная смерць Яўгеніі Іосіфаўны па сёняшні дзень выклікае шмат пытанняў. Ёсць розныя версіі падзей 25 лістапада 1988 года, якія адбыліся ў Мінску ў нядаўна атрыманай трохпакаёвай кватэры на вуліцы Старажоўскай.
Няшчасны выпадак. Лічаць, што трагедыя здарылася з-за неасцярожнасці. Маўляў Яўгенія Іосіфаўна вешала ў той дзень памытую бялізну на балконе і аступіўшыся, выпадкова сарвалася.
Працяглая дэпрэсія. Шмат тых, хто мае дачыненне да вывучэння жыцця і дзейнасці паэтэсы, мяркуе, што адбыўся псіхалагічны надрыў. Сапраўды Янішчыц сама казала пра бытавыя цяжкасці, праблемы ў асабістым жыцці. З мужам разыйшліся, адная выхоўвала сына, жудасная аварыя пад Магілёвам, смерць бацькі… Досыць прыкры ланцуг, а тым больш для людзей творчых. Можа гэта плата за талент? Нехта з сучаснікаў Янішчыц сцвярджае, што яна мела думкі пра самагубства.
Забойства. Гэтая версія мае два бакі. Па-першае: знаходзячыся ў замежжы Яўгенія Ісофаваўна займела кантакты з беларускай палітычнай эміграцыяй, прадстаўнікамі беларускага ўраду ў выгнанні, што вельмі занепакоіла кампетэнтныя органы. Па-другое: канкурэнцыя альбо чорная зайздрасць у Саюзе пісьменнікаў СССР, нібы Яўгенію Янішчыц бачылі ў кіраўніцтве ўзгаданай арганізацыі. Тады такія структуры мелі значны ўплыў: ад “выбіцця” кватэр да аўтамабіляў.
Канечне, наўрад ці ў 1988 годзе спецслужбы пайшлі б на палітычнае забойства, час хутка зменьваўся. З-за пасады ў агульнасавецкай арганізацыі пісьменнікаў СССР? Таксама мала верагодна. Хутчэй за ўсё меў месца комплекс праблем. Бясспрэчна, што,, акрамя асабістых цяжкасцяў былі і зайздрасць, плёткі, розны бруд.
Што б ні здарылася 25 лістапада 1988 года, гэта чорны дзень для беларускай справы.
Далёка не кожны творца пры жыцці можа здабыць аўтарытэт, атрымаць прызнанне. Паэтычны лёс Яўгеніі Янішчыц ёй усміхнуўся. Мінаюць гады і спадчына “Палескай ластаўкі” ўсё больш прыцягвае аматараў літаратуры, набывае новае гучанне. Літаратурная зорка ззяе…
